Sędzia i prokurator może odpowiadać cywilnie | Demokracja i Sprawiedliwość

Ponieważ jak zwykle wciskają wszystkim nieprawdę, że sędzia nie może odpowiadać cywilnie na zasadzie winy, przedstawiam wykładnię i przypisy na okoliczność, że jest inaczej.

W uchwale z dnia 27 września 2012 r., III CZP 48/12 (OSNC z 2013r., nr 3, poz. 31)

Sąd Najwyższy rozważając zagadnienie odpowiedzialności członków komisji dyscyplinarnej wyższej uczelni wskazał natomiast, że w świetle uregulowań zawartych w Konstytucji oraz ustawie o ustroju sądów powszechnych sędziowie nie korzystają z immunitetu w sprawach cywilnych i żaden przepis nie wyłącza ich odpowiedzialności deliktowej wobec poszkodowanego za szkody wyrządzone niezgodnym z prawem działaniem i zaniechaniem przy wykonywaniu władzy sądowniczej oraz przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia.

Nie budzi wątpliwości, że sędzia jest funkcjonariuszem państwowym i wykonuje władzę sądowniczą, jako element władzy publicznej. Sądy, jako organ władzy publicznej – władzy sądowniczej, sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez sędziów, a sędzia w toku postępowania wykonuje czynności jurysdykcyjne, jako sąd w znaczeniu procesowym. Za utrwalone należy uznać stanowisko Sądu Najwyższego, że działanie w charakterze funkcjonariusza publicznego nie eliminuje automatycznie odpowiedzialności za naruszenie dobra osobistego innej osoby i działanie to, zrealizowane w ramach wykonywanej funkcji publicznej, może stanowić podstawę odpowiedzialności niezależnie od odpowiedzialności Skarbu Państwa (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 28 listopada 1980 r., IV CR 475/80, OSNCP z 1973 r., nr 6, poz. 115, z dnia 8 lutego 1991 r., I CR 791/90 nie publ., z dnia 19 grudnia 2002 r., II CKN 176/01, nie publ., z dnia 12 lutego 2010 r., I CSK 340/00, OSNC-ZD z 2010 r, nr 3, poz. 97, Biul. SN z 2010 r., nr 4, poz. 13 -14, z dnia 8 listopada 2012 r., I CSK 177/12, nie publ.).

Trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, że wyłączenie odpowiedzialności sędziego z tytułu naruszenia dóbr osobistych strony procesu, jako wyjątek od zasady równości wobec prawa, musiałoby mieć podstawę w jednoznacznych uregulowaniach ustawowych, a ani przepisy kodeksu cywilnego, ani przepisy ustawy o ustroju sądów powszechnych takich rozwiązań nie przewidują. Konstytucyjna zasada niezawisłości sędziów określona w art. 178 ust. 1 Konstytucji RP oznacza, że sędzia przy wykonywaniu czynności jurysdykcyjnych podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, a więc działa wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie ze swoim sumieniem i przekonaniem. Jedną z gwarancji niezawisłości jest immunitet formalny przyznany sędziom w art. 181 Konstytucji RP i art. 80 ust. 1 u.s.p., ograniczony do odpowiedzialności karnej i niedający podstaw do wyłączenia odpowiedzialności cywilnej.

Takich podstaw nie stwarza również immunitet materialny przyznany w sprawach o wykroczenia ( art. 81 u.s.p.) ograniczający w tym zakresie odpowiedzialność sędziego do odpowiedzialności dyscyplinarnej, o ile czyn spełnia jednocześnie jej przesłanki określone w art. 107 ust. 1 u.s.p. Istota instytucji immunitetu, jako uprawnienia o charakterze publicznym, polega na przyznaniu sędziom szczególnego, ściśle określonego uprawnienia zwalniającego ich od podlegania powszechnie wiążącym obowiązkom prawnym ze względu na konieczność zapewnienia wymiarowi sprawiedliwości oraz obywatelom wykonywania zadań jurysdykcyjnych w sposób wolny od jakichkolwiek wpływów i nacisków.

Immunitet sędziowski stanowi wyjątek od powszechnych zasad odpowiedzialności karnej, a jako wyjątek nie podlega interpretacji rozszerzającej. Nie można więc stosować, jak to wywodzi skarżący, wykładni a maiori ad minus przyjmując, że wobec treści art. 81 u.s.p. obejmuje on także delikt cywilny. Nie może być też skuteczne odwołanie się przez skarżącego zarówno do treści Europejskiej Karty o Statucie Sędziów i Wielkiej Karty Sędziów, jak i względów pragmatycznych, bo nie mogą stanowić pozaustawowej podstawy ograniczenia odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych, nawet jeżeli zachodzą przypadki pozwania sędziów bez jakichkolwiek podstaw faktycznych i prawnych spowodowane nielojalnym postępowaniem stron procesu. Powołany natomiast w skardze art. 120 § 1 k.p. dotyczy szkody wyrządzonej przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych, a więc pracy wykonywanej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, do której nie można zaliczyć, z uwagi na zasadę niezawisłości i niezależności sędziego, czynności jurysdykcyjnych.

Wniosku o wyłączeniu tej odpowiedzialności nie uzasadnia także treść zasady niezawisłości, bo dając uprawnienie do niezależności jurysdykcyjnej od innych czynników, niż przepisy Konstytucji, ustaw, własne sumienie i przekonanie, nakłada ona na sędziego obowiązek działania zgodnie z prawem. W świetle treści art. 24 k.c. legitymację bierną w sprawie o ochronę dóbr osobistych ma każda osoba fizyczna lub prawna, która swym działaniem naruszyła dobra osobiste innej osoby. Odpowiedzialności funkcjonariusza państwowego za naruszenie przez niego dóbr osobistych innej osoby w toku wykonywania czynności z zakresu władzy publicznej nie wyklucza równoległa odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417 lub 417 1 § 2 k.c.

Wyłączenia tej odpowiedzialności nie można także wywodzić ze szczególnej pozycji ustrojowej sędziów i unormowania w ustawie o ustroju sądów powszechnych odpowiedzialności dyscyplinarnej za przewinienia służbowe, w tym oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa (art. 107 § 1 u.s.p.), bo celem tego postępowania nie jest ochrona naruszonego dobra osobistego strony, a – jak się wskazuje w doktrynie – przeciwdziałanie potencjalnym negatywnym zachowaniom sędziów i zapewnienie właściwych, podwyższonych standardów rzetelności zawodowej i etyki środowiska sędziowskiego. W konsekwencji przyjąć należy, że sędzia może ponosić odpowiedzialność cywilną na podstawie art. 24 k.c. za bezprawne naruszenie dóbr osobistych strony w toku czynności jurysdykcyjnych.

Konieczną przesłanką odpowiedzialności sędziego na podstawie art. 24 k.c. jest bezprawność działania lub zaniechania naruszającego dobro osobiste, przy wykonywaniu władzy sądowniczej. Problem wykładni pojęcia „bezprawności” jest o tyle skomplikowany, że specyfika czynności jurysdykcyjnych zarówno w zakresie czynności sędziego w toku postępowania, orzekania i sporządzania motywów w konkretnych sprawach może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych strony. Tak jest w toku postępowania cywilnego w sprawach, w których sędzia musi badać stan faktyczny pod kątem sfery życia prywatnego, lub nawet intymnego stron, stan zdrowia fizycznego albo psychicznego strony, zachowanie strony w stosunku do innych osób, a następnie dokonać oceny pozytywnej lub negatywnej tych okoliczności i działania strony i wskazać na te okoliczności jako podstawę zastosowania norm prawa materialnego zarówno w uzasadnieniu ustnym, jak i pisemnym.

Również w procesie karnym sąd ustala i rozważa okoliczności popełnienia czynu, może badać stan psychiczny strony i dokonuje ich oceny przypisując oskarżonemu popełnienie czynu karalnego. W toku postępowania dochodzi do ujawnienia informacji dotyczących strony, które poza tym postępowaniem chronione są prawem jako objęte dobrami osobistymi każdej osoby fizycznej. Rozprawy w tych postępowaniach są jawne (art. 45 Konstytucji RP, art. 148 k.p.c., art. 355 k.p.k.), poza wypadkami określonymi ustawowo, a więc każda osoba w rozprawie uczestnicząca może mieć wiedzę o faktach nimi objętymi, a strona postępowania, która nie wnosi o wyłączenie jawności rozprawy musi się z tym liczyć.

Przesłanka bezprawności musi być rozumiana w sposób właściwy dla prawa cywilnego ale musi również uwzględniać specyfikę działania wymiaru sprawiedliwości i czynności jurysdykcyjnych sędziego. Bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a w szerokim ujęciu także z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego. Jak wskazał Sąd Najwyższy, jest to niezgodne z prawem działanie podmiotu wykonującego władzę publiczną, polegające na sprzeczności pomiędzy zakresem kompetencji organu, sposobem jego postępowania i treścią rozstrzygnięcia wynikającymi z wzorca ustawowego a jego działaniem rzeczywistym (wyrok z dnia 19 kwietnia 2012 r., IV CSK 406/11, OSNC-ZD z 2012 r., nr 3, poz. 68, Biul. SN z 2012 r., nr 6, poz. 12 i orzeczenia w nim powołane).

Zakres i sposób działania sędziego, a więc także granice dopuszczalnego wkroczenia przez sędziego w sferę dóbr osobistych stron postępowania, wyznaczać będą przede wszystkim przepisy procedury właściwe dla danego rodzaju postępowania oraz rodzaj roszczenia poddanego osądowi w postępowaniu cywilnym i rodzaj czynu zarzucanego oskarżonemu w postępowaniu karnym oraz konkretne sytuacje procesowe w toku tych postępowań. Bezprawność, a więc niezgodność czynności sędziego w toku postępowania z prawem musi wynikać z jego oczywistych, rażących błędów w zakresie stosowania przepisów proceduralnych lub stanowić działanie wykraczające w sposób oczywisty i niepodlegający dyskusji poza te przepisy.

Sędzia w każdej sprawie musi zapewnić sprawność przebiegu postępowania i mieć na uwadze interesy wszystkich jego uczestników, musi także w różnych sytuacjach procesowych, niekiedy w krótkim czasie, dokonywać wykładni tych przepisów i oceniać możliwość ich zastosowania. Podjęcie decyzji procesowych, tak jak decyzji przy orzekaniu, jest obarczone ryzykiem błędu. Stronie służą środki procesowe, którymi może doprowadzić do usunięcia wadliwości tych decyzji, w tym także wniosek o wyłączenie sędziego.

Nie każde zatem działanie sędziego w toku postępowania, które narusza dobra osobiste strony i które strona ocenia jako sprzeczne z przepisami proceduralnymi, będzie bezprawne w rozumieniu art. 24 k.c. Przyjęcie tej odpowiedzialności jako zasady nie może, zważywszy na cele wymiaru sprawiedliwości, prowadzić do obciążenia sędziego obawą przed podejmowaniem czynności procesowych i jak wskazał Sąd Najwyższy „wizją” odpowiedzialności dyscyplinarnej lub cywilnoprawnej, bo to oznaczałoby pozbawienie go niezawisłości i swobody orzekania (wyrok z dnia 5 sierpnia 2005 r., II CK 27/05, nie publ.), a dodać należy również pewności, decyzyjności i niezależności w prowadzeniu postępowania sądowego.

Podkreślenia wymaga, że ocena bezprawności działania sędziego dokonana być musi in casu z uwzględnieniem konkretnych okoliczności, w jakich doszło do naruszenia dobra osobistego strony oraz z uwzględnieniem powyższej wykładni. Procesy o ochronę dóbr osobistych nie mogą służyć interesom nielojalnych stron procesu i zaburzać toku prowadzonych postępowań sądowych. Sąd drugiej instancji ustalił, że ujawnienie przez pozwanego w toku przewodu sądowego rodzaju choroby naruszyło prawo do prywatności i godność powoda, a pozwany tego nie kwestionuje.

Wskazać należy, że na chorobę usprawiedliwiającą kolejny wniosek o odroczenie rozprawy powołał się sam powód składając na tę okoliczność stosowne zaświadczenie lekarskie. Sąd drugiej instancji nie zakwestionował prawidłowości działania sędziego w celu sprawdzenia czy choroba wskazana w zaświadczeniu pokrywa się z chorobami stanowiącymi poprzednio przyczyny odroczeń, a uznanymi przez biegłych za nie stanowiące przeszkody do uczestnictwa w rozprawie, a jedynie zakwestionował ujawnienie rodzaju choroby. Przyznać należy rację skarżącemu, że przeprowadzenie dowodu z zaświadczenia lekarza sądowego wymaga ujawnienia tego dowodu poprzez jego odczytanie (art. 393 § 1 k.p.k.), a w konsekwencji ujawnienia choroby zakodowanej w symbolu […]. Odczytanie to nie wymaga ani wniosku ani zgody stron.

W konkretnej sytuacji procesowej, gdy rozprawa była wielokrotnie odraczana z uwagi na chorobę powoda i dopiero dowód z opinii biegłych przesądził, że może uczestniczyć w rozprawie, nie można uznać poinformowania obecnych uczestników procesu karnego o rodzaju choroby powoda za oczywiste naruszenie przepisów procedury karnej. Sam powód, dysponując pomocą profesjonalnych pełnomocników, powołując się na tę okoliczność musiał wiedzieć, że będzie podlegała ona badaniu i mógł wnieść o wyłączenie jawności rozprawy.

Wskazanie rodzaju schorzenia, stanowiące odkodowanie symbolu choroby, mające na celu wskazanie uczestnikom postępowania istotnej przyczyny wniosku o odroczenie rozprawie, a w rezultacie ochronę powoda przed podejrzeniem zamiaru przewlekania postępowania i nadużycia praw procesowych, mieściło się w ramach ujawnienia treści dokumentu urzędowego oraz uzasadnienia zarządzenia przerwy w rozprawie (art. 94 § 1 pkt. 5 w zw. z § 2 i art. 100 § 1 k.p.k.) Tego rodzaju działanie sędziego pozostaje w granicach dozwolonego przez przepisy procedury karnej prowadzenia procesu karnego i uwzględnia ochronę interesów innych uczestników tego postępowania, zwłaszcza wobec sprzeciwu prokuratora co do wniosku o odroczenie rozprawy, jak również uwzględnia obowiązek czuwania nad czasem trwania i zapewnienia jego efektywności. Nie zmienia tej oceny omyłkowe, częściowo nieścisłe podanie przez sędziego rodzaju choroby, bo nie może prowadzić do bezprawnego naruszenia dobra osobistego sformułowanie, które dla przeciętnego odbiorcy w sposób oczywisty pozbawione jest sensu, a nadto za niestaranność w tym sformułowaniu pozwany przeprosił powoda w toku niniejszego postępowania. Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39816 k.p.c., o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. 98 § 1, art. 108 § 1 w zw. z art. 39821 i 391 § 1 k.p.c.

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/III%20CZP%2048-12.pdf

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/II%20CSK%20407-13-1.pdf

Czy sędziowie mogą ponosić odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia?

Pojawia się jednak pytanie, czy odpowiedzialność cywilną za szkodę wyrządzoną przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia mogą ponosić także osobiście sędziowie. W doktrynie przeważały poglądy, że z art. 417 § 1 k.c. wynika, iż za tego typu szkodę, jako wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej, zawsze odpowiedzialność ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa, a jednocześnie wyłączona jest możliwość dochodzenia naprawienia szkody bezpośrednio od funkcjonariusza wykonującego tą władzę. Pogląd ten jednak został całkowicie zakwestionowany przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 września 2012 r., III CZP 48/12, OSNC 2013/3/31

http://blog.kancelariatrojak.pl/prawo-cywilne/13-czy-sdziowie-mog-ponosi-odpowiedzialno-cywiln-za-szkody-wyrzdzone-przez-wydanie-niezgodnego-z-prawem-orzeczenia.html

Art. 363. Sposoby naprawienia szkody