Prawo o ustroju sądów powszechnych
Art.66. Przy powołaniu sędzia składa ślubowanie wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej według następującej roty:
„Ślubuję uroczyście jako sędzia sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według mego sumienia, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości.”; składający ślubowanie może dodać na końcu zwrot: „Tak mi dopomóż Bóg”.
ZBIÓR ZASAD ETYKI ZAWODOWEJ SĘDZIÓW
Statut Stowarzyszenia Sędziów Polskich „IUSTITIA”
WIELKA KARTA SĘDZIÓW (Zasady podstawowe)
Europejska Karta o Statusie Sędziów
ZBIÓR ZASAD ETYCZNYCH PROKURATORA
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych
KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
EUROPEJSKA KARTA O STATUCIE SĘDZIÓW
Uczestnicy wielostronnego spotkania dotyczącego statusu sędziów w Europie, zorganizowanego przez Radę Europy w dniach od 8 do 10 lipca 1998 roku,
Mając na uwadze Artykuł 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który stanowi, że „każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą”;
Mając na uwadze zatwierdzone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w listopadzie 1985 r. Podstawowe Zasady Narodów Zjednoczonych dotyczące Niezawisłości Sądownictwa;
Powołując się na Rekomendację Nr R (94) 12 Komitetu Ministrów skierowaną do państw członkowskich dotyczącą niezawisłości, skuteczności oraz roli sędziów i uznając za własne określone w niej cele;
W trosce o zapewnienie skuteczniejszego promowania niezawisłości sędziów koniecznej dla wzmocnienia prymatu prawa i ochrony wolności indywidualnych w demokratycznych państwach;
Świadomi konieczności określenia w dokumencie skierowanym do wszystkich państw europejskich postanowień mających na celu zapewnienie najwłaściwszych gwarancji kompetencji, niezawisłości i bezstronności sędziów;
Pragnąc, by statusy sędziów w poszczególnych państwach europejskich uwzględniały te postanowienia i zapewniały w praktyce jak najwyższy poziom takich gwarancji;
Przyjęli niniejszą Europejską Kartę o Statucie Sędziów.
1. ZASADY OGÓLNE
1.1. Celem statutu sędziów jest zapewnienie kompetencji, niezawisłości i bezstronności, czego jednostki słusznie oczekują od sądów oraz od każdego sędziego, którym powierzono ochronę ich praw.
Statut wyklucza wszelkie przepisy i procedury, które mogłyby podważyć zaufanie do kompetencji, niezawisłości i bezstronności sędziów. Niniejsza Karta zawiera w dalszej części postanowienia prowadzące do ich zapewnienia . Celem tych postanowień jest podniesienie poziomu gwarancji w poszczególnych państwach europejskich. Nie mogą one natomiast uzasadnić zmian statutów krajowych skutkujących obniżeniem już osiągniętego w danych państwach poziomu gwarancyjnego.
1.2. W każdym państwie europejskim normy wewnętrzne zawierające podstawowe zasady odnoszące się do statusu sędziów powinny być zawarte w normach krajowych najwyższej rangi, a szczegółowe regulacje dotyczące stosowania tych zasad w normach prawnych rangi co najmniej ustawowej.
1.3. W odniesieniu do każdej decyzji dotyczącej naboru, rekrutacji, nominacji, przebiegu kariery zawodowej czy zakończenia wykonywania zawodu przez sędziego, statut przewiduje udział organu, niezależnego od organów władzy wykonawczej i ustawodawczej, w którym co najmniej połowa zasiadających to sędziowie wybierani przez innych sędziów, zgodnie z zasadami zapewniającymi jak najszerszą reprezentację sędziów.
1.4. Statut oferuje każdemu sędziemu, który uważa, że jego statutowe prawa, lub – bardziej ogólnie – jego niezawisłość lub niezależność wymiaru sprawiedliwości, są w jakikolwiek sposób zagrożone lub lekceważone, możliwość odwołania się do tego niezależnego organu, dysponującego skutecznymi środkami dla zaradzenia zaistniałej sytuacji bądź dla zaproponowania środków zaradczych.
1.5. Przy wykonywaniu zawodu sędziowie muszą być dostępni i szanować ludzi, dbać o utrzymanie wysokiego poziomu wiedzy zawodowej wymaganego w każdych okolicznościach dla rozstrzygania spraw, rozstrzygania, od którego zależą gwarancje praw jednostek oraz dochować tajemnicy zawodowej, do czego zobowiązują ich przepisy prawa.
1.6. Obowiązkiem państwa jest zapewnienie sędziom takich środków, które są niezbędne do właściwego wykonywania powierzonych im zadań, a w szczególności do rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie.
1.7. Tworzone przez sędziów organizacje zawodowe, do których wszyscy sędziowie mogą swobodnie wstępować, przyczyniają się do obrony ich statutowych praw, w szczególności wobec władz i organów upoważnionych do podejmowania decyzji ich dotyczących.
1.8. Poprzez swoje organizacje zawodowe i swoich przedstawicieli sędziowie uczestniczą w podejmowaniu decyzji dotyczących zarządzania sądami, określania przysługujących im środków oraz ich repartycji na poziomie krajowym i lokalnym. W analogiczny sposób sędziowie są konsultowani w zakresie projektowanych zmian w statutach ich dotyczących oraz sposobu określania wysokości ich wynagrodzenia i świadczeń socjalnych.
2 . NABÓR, REKRUTACJA. SZKOLENIA WSTĘPNE
2.1. Statutowe zasady dotyczące naboru i rekrutacji sędziów przez niezależny organ lub komisję uzależniają wybór kandydatów od poziomu ich zdolności do swobodnej i bezstronnej oceny powierzonych zagadnień prawnych oraz od umiejętności stosowania prawa z poszanowaniem godności każdego człowieka. Wykluczają odrzucenie kandydata jedynie z takich powodów jak płeć, pochodzenie etniczne lub społeczne , wyrażane przez niego opinie o charakterze filozoficznym, politycznym czy przekonania religijne.
2.2. Statut określa, poprzez wymagania dotyczące uzyskanych dyplomów lub posiadanego doświadczenia zawodowego, warunki gwarantujące posiadanie zdolności do wykonywania szczególnych funkcji sędziowskich.
2.3. Statut gwarantuje przygotowanie wybranych kandydatów do efektywnego wykonywania tych funkcji w drodze odpowiednich szkoleń, których koszty pokrywa państwo. Organ, o którym mowa w pkt. 1.3, czuwa nad zapewnieniem odpowiednich programów szkoleń i prowadzących je podmiotów, które uwzględniać będą wymogi otwartości, kompetencji i bezstronności ,związane ze sprawowaniem urzędu sędziego.
3. POWOŁANIE l NIEUSUWALNOŚĆ
3.1. Decyzję o powołaniu wybranego kandydata na sędziego oraz o powierzeniu mu pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim w określonym sądzie podejmowana jest przez organ, o którym mowa w pkt.1.3. albo na jego wniosek, rekomendację, za jego zgodą bądź po uzyskaniu jego opinii.
3.2. Statut określa okoliczności, z powodu których poprzednia działalność kandydata lub jego bliskich stanowią przeszkodę w powołaniu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim ze względu na związane z nimi uzasadnione i obiektywne wątpliwości co do jego bezstronności i niezawisłości.
3.3. Jeśli procedura rekrutacji przewiduje okres próbny w okresie po uzyskaniu nominacji sędziowskiej ale przed jej ostatecznym zatwierdzeniem, albo kiedy powołanie następuje na czas określony z możliwością przedłużenia, okres próbny musi być skrócony do niezbędnego minimum, a decyzja o niepowołaniu na czas nieograniczony po upływie okresu próbnego lub o nieprzedłużeniu powołania na czas określony może być podjęta wyłącznie przez niezależny organ, o którym mowa w pkt.1.3, bądź na jego wniosek, rekomendację, za jego zgodą albo po uzyskaniu jego opinii. Postanowienia zawarte w pkt.l.4 stosuje się również do osób w okresie próbnym.
3.4. Sędzia pełniący urząd w określonym sądzie nie może być, co do zasady, przeniesiony bez wyrażenia swobodnej zgody do innego sądu czy powołany na inne stanowisko, nawet jeżeli jest to połączone z awansem. Wyjątek od tej zasady stanową: przeniesienie w wyniku zastosowania kary dyscyplinarnej i to tylko wówczas, gdy jest ono przewidziane w katalogu kar, przeniesienie na skutek przewidzianej przepisami prawa reorganizacji sądownictwa albo czasowe przeniesienie w celu wzmocnienia kadrowego sąsiedniego sądu. Maksymalny okres takiego przeniesienia musi być ściśle określony w statutach dotyczących sędziów, Decyzja o przeniesieniu nie wyłącza uprawnień sędziego przewidzianych w pkt.1.4.
4. KARIERA ZAWODOWA
4.1. Jeżeli system awansowania sędziego nie jest uzależniony od stażu pracy, jest oparty wyłącznie na dokonaniach i zasługach stwierdzonych u ocenianego sędziego w trakcie pełnienia powierzonych funkcji na podstawie obiektywnej oceny przeprowadzonej przez jednego lub większą liczbę sędziów, omówionej następnie z osobą ocenianą. Decyzję o awansowaniu podejmuje organ wymieniony w pkt. 1.3. bądź jest ona podjęta na jego wniosek albo po uzyskaniu jego zgody.
4.2. Sędziowie swobodnie wykonują działalność niezwiązaną z pełnieniem urzędu na stanowisku sędziowskim, w tym stanowiącą realizację ich praw obywatelskich. Wolność prowadzenia takiej działalności może zostać ograniczona tylko w takim zakresie, w jakim pozostaje w sprzeczności z zasadą zaufania do sędziego, do jego niezawisłości czy bezstronności lub gdy może mieć negatywny wpływ na dokładne i terminowe załatwianie powierzonych mu spraw.
Wykonywanie działalności w innych dziedzinach niż literacka czy artystyczna, dającej podstawę do otrzymania za nią wynagrodzenia, wymaga uprzedniego zezwolenia na warunkach przewidzianych w statucie.
4.3. Sędziowie muszą powstrzymać się od takiego zachowania, działania lub manifestowania postaw, które mogą skutecznie podważyć zaufanie do ich bezstronności i niezawisłości.
4.4. Statut zapewnia sędziom gwarancje stałego utrzymywania i doskonalenia poziomu ich wiedzy zarówno w zakresie metodologii pracy, jak i dziedzin społecznych i kulturowych, niezbędnych do wykonywania powierzonych funkcji, poprzez dostęp do szkoleń finansowanych i organizowanych przez państwo zgodnie z zasadami określonymi w pkt 2.3.
5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ
5.1. Naruszenie przez sędziego spoczywającego na nim i wyraźnie określonego przepisami statutu obowiązku podlega karze wyłącznie na podstawie decyzji podjętej w następstwie propozycji lub rekomendacji, albo za zgodą sądu lub organu, w którym co najmniej połowa zasiadających to wybrani sędziowie, wydanej w ramach kontradyktoryjnego postępowania, w którym obwiniony sędzia może korzystać z pomocy obrońcy. Katalog możliwych do orzeczenia kar jest określony przepisami statutu, a ich zastosowanie jest podporządkowane zasadzie proporcjonalności. Decyzja o wymierzeniu kary wydana przez organ władzy wykonawczej, sąd albo organ, o którym mowa w tym paragrafie, podlega zaskarżeniu do wyższej instancji sądowej.
5.2. Państwo ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę powstałą w wyniku decyzji lub zachowania sędziego w trakcie pełnienia powierzonych funkcji. W przypadku rażącego i niewybaczalnego lekceważenia zasad sprawowania urzędu sędziowskiego statut może przewidywać, w ograniczonym zakresie, roszczenie regresowe państwa względem sędziego realizowane w postępowaniu sądowym.
Wytoczenie powództwa przez właściwym sądem przeciwko sędziemu może nastąpić tylko po uzyskaniu uprzedniej zgody organu o jakim mowa w pkt.1.3.
5.3. Każdy ma możliwość złożenia, bez konieczności spełnienia szczególnych wymogów formalnych, skargi do niezależnego organu na nieprawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w konkretnej sprawie. Organ ten może, jeśli po rozważnym i dokładnym zbadaniu sprawy uzna, że w sposób niebudzący wątpliwości sędzia dopuścił się naruszenia, o jakim mowa w paragrafie 5.1., skierować sprawę do postępowania dyscyplinarnego albo zarekomendować wszczęcie takiego postępowania organowi właściwemu na podstawie przepisów statutu.
6. WYNAGRODZENIE ORAZ ŚWIADCZENIA SOCJALNE
6.1. Wykonywanie zawodu sędziego uprawnia do otrzymywania wynagrodzenia, którego wysokość jest ustalana w sposób chroniący sędziego przed presją wywieraną na niego w celu osiągnięcia wpływu na treść wydawanych przez niego decyzji, a bardziej ogólnie – na jego postawę w procesie orzekania, poprzez negatywne oddziaływanie na jego niezawisłość i bezstronność.
6.2. Wynagrodzenie sędziów zawodowych może być zróżnicowane ze względu na oceniane na podstawie przejrzystych kryteriów: staż pracy, pełnione funkcje lub znaczenie nałożonych na nich obowiązków.
6.3. Statut gwarantuje sędziom zawodowym świadczenia socjalne związane z chorobą, macierzyństwem, niepełnosprawnością, podeszłym wiekiem i śmiercią.
6.4. W szczególności statut gwarantuje sędziom, którzy osiągnęli określony przepisami prawa wiek przejścia w stan spoczynku po wykonywaniu zawodu sędziego przez określony okres czasu, przyznanie uposażenia w wysokości tak bliskiej ich ostatniemu wynagrodzeniu z tytułu wykonywania zawodu sędziego, jak to tylko możliwe.
7. ZAKOŃCZENIE KARIERY ZAWODOWEJ
7.1. Sędzia definitywnie przestaje wykonywać swój zawód w wyniku rezygnacji, w związku z orzeczeniem lekarskim o braku możliwości kontynuowania pracy ze względu na stan zdrowia, z powodu osiągnięcie określonego wieku, upływu kadencji, ze względu na pozbawienie prawa wykonywania zawodu w wyniku decyzji wydanej w ramach procedury określonej w pkt. 5.1.
7.2. Realizacja jednej z przesłanek określonych w pkt 7.1., innej niż osiągnięcie określonego wieku albo zakończenie kadencji podlega kontroli organu, o którym mowa w pkt.3.1.